XX DNI ARABSKIE (2023)

XX Dni Arabskie. Świat islamu - dylematy kultury i polityki

Konferencja z okazji 20-lecia Katedry Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki WSMiP UŁ

11-12 maja 2023, Łódź

Irański program atomowy, kryzys finansowy w Libanie, przewrót w Sudanie, rządy talibów w Afganistanie, wewnętrzne przemiany polityczne po niedawnych wyborach parlamentarnych w Iraku i prezydenckich w Iranie, niepokoje społeczne, wieloletnie wojny domowe w Syrii i Jemenie, napięcia między państwami Zatoki Perskiej, wciąż aktywne Państwo Islamskie – to zaledwie kilka wybranych problemów, z jakimi mierzy się dziś świat islamu. Dotykają go także problemy globalne, jak prognozowany kryzys żywnościowy wywołany wojną w Ukrainie oraz inne konsekwencje polityki wielkich mocarstw i zmian w światowym układzie sił.

Jak świat islamu reaguje na bieżące wyzwania geopolityczne? Co kształtuje politykę państw muzułmańskich wobec rozgrywających się na naszych oczach konfliktów zbrojnych, kryzysów gospodarczych i humanitarnych? Jaką rolę odgrywają w tym czynniki społeczne, historyczne i kulturowe? Czy dzisiejsze problemy na Bliskim Wschodzie będą eskalować? Co może być szansą na osiągnięcie stabilizacji?

Organizowana z okazji 20-lecia Katedry Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki WSMiP UŁ konferencja stanowić będzie okazję do przyjrzenia się zjawiskom zachodzącym w polityce i kulturze wybranych obszarów świata arabsko-muzułmańskiego. Zapraszamy do udziału badaczy reprezentujących najróżniejsze dyscypliny naukowe – politologów, socjologów, historyków, kulturoznawców i innych, których zainteresowania koncentrują się na regionie Bliskiego Wschodu bądź innych obszarach świata islamu. Mile widziane będą także osoby rozpoczynające karierę naukową, toteż zaproszenie kierujemy również do doktorantów i studentów.

Przewidziany obiad, catering w przerwach kawowych oraz publikacja pokonferencyjna.

Opłata konferencyjna 250 zł

Dla studentów 150 zł

Nr konta: 48 1240 6292 1111 0011 2370 5353

Cel rachunku: KF23:XX Dni Arabskie

Zgłoszenia (wyłącznie w języku polskim) przyjmujemy do 15 kwietnia 2023 za pośrednictwem formularza online: https://forms.office.com/e/KL9r14xuYw

Informacja o akceptacji udziału zostanie przekazana do 22 kwietnia 2023.

Termin uiszczenia opłaty konferencyjnej – do 24 kwietnia 2023.

Komitet organizacyjny:

Dr hab. Marta Woźniak-Bobińska, prof. UŁ – kierownik konferencji

Prof. zw. dr hab. Marek M. Dziekan

Dr hab. Izabela Kończak, prof. UŁ

Dr Ewa Linek

Mgr Maria Szulc

Mgr Natalia Zajączkowska

Mgr Justyna Gumulak – sekretarz konferencji

W razie pytań prosimy o kontakt z sekretarz konferencji: justyna.gumulak@edu.uni.lodz.pl

Konferencja z okazji 20-lecia Katedry Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki WSMiP UŁ

11-12 maja 2023, Łódź

Miejsce: Sala Rady WSMiP UŁ (ul. Narutowicza 59a, I piętro)

Dzień pierwszy, 11 maja 2023

10.00 otwarcie konferencji

10.15-11.45 I panel Studia orientalne – wokół słowa, moderator prof. Marek Dziekan

Dr Filip Jakubowski, UAM, W poszukiwaniu książek. Kilka opowieści o perypetiach studiów orientalnych w Europie i Polsce

Dr hab. Marcin Michalski, prof. UAM, Motyw pisma we współczesnej literaturze arabskiej i związane z nim problemy przekładu

Dr hab. Przemysław Turek, prof. UJ, Dante w orientalnej szacie. Specyfika tłumaczeń „Boskiej Komedii” na język arabski

11.45-12.00 przerwa kawowa

12.00-13.30 II panel Religia i kultura, moderatorka dr hab. Marta Woźniak-Bobińska, prof. UŁ

Prof. dr hab. Katarzyna Pachniak, Szaleni mędrcy – różne oblicza szaleństwa w islamie średniowiecznym

Dr hab. Agata S. Nalborczyk, prof. UW, Zmiana w zarządzaniu, finansowaniu i utrzymaniu meczetów należących Muzułmańskiego Związku Religijnego: globalizacja, turkizacja, utrata lokalności?

Dr hab. Michał Moch, prof. PAN, Nowe style i sceny muzyczne w Kairze. Zmiana kulturowa w trudnych czasach

13.30-14.30 przerwa obiadowa

14.30-16.00 III panel Rozwój i zmiana w świecie islamu, moderatorka dr hab. Izabela Kończak, prof. UŁ

Dr Damian Kokoć, PKR, Między optymizmem a pesymizmem – koncepcje relacji między nauką a religią w powieściach Salmana Rushdiego i Nadżiba Mahfuza

Dr hab. Wojciech Grabowski, prof. UG, Rywalizacja mocarstw oraz zmieniający się układ sił w Zatoce Perskiej

Dr Ewa Górska, UJ, Prawo muzułmańskie, sztuczna inteligencja i walka z ekstremizmem

16.00-16.15 przerwa kawowa

16.15-17.00 wernisaż fotografii Marii Szulc „Moja tunezyjska rodzina” oraz ceramiki orientalnej Joanny Rajch

Dzień drugi, 12 maja 2023

9.30-11.00 panel IV Dyplomacja, moderator dr Krzysztof Zdulski

Mgr Łukasz Fraszka, UŁ, „Dyplomacja imamów” – wykorzystanie programu kształcenia duchownych jako narzędzia polityki zagranicznej Turcji

Mgr Jacek Małecki, UG, Dyplomacja trzęsień ziemi a zmiana pozycji międzynarodowej Syrii

Mgr Ernest Hryhorowicz, UW, Perspektywy zakończenia wojny domowej w Jemenie w kontekście wznowienia stosunków dyplomatycznych Iranu i Arabii Saudyjskiej

Lic. Bartosz Kurowski, UŁ, Promocja Polski na EXPO 2020 w Dubaju

11.00-11.15 przerwa kawowa

11.15-12.45 panel V Język i media, moderatorka dr Ewa Linek

Mgr Marcin Mieteń, Wojna w Ukrainie w mediach kontrolowanych przez Hezbollah

Mgr Zuzanna Nabulssi-Masełbas, UW, Separatyzm językowy w krajach arabskich: Egipt, Maroko i Liban

Lic. Paulina Andruszkiewicz, UŁ, Progresywne interpretacje Koranu – feminizm islamski 

Lic. Karolina Góras, UW, Kobiecy głos Libanu – postać Remie Akl

12.45-13.45 przerwa obiadowa

13.45-14.45 Prof. dr hab. Arkadiusz Żukowski, UWM, Islam w Południowej Afryce: społeczność muzułmańska, jej pochodzenie i demografia

14.45-15.00 przerwa kawowa

15.00-16.15 panel VI Polityka, moderator dr Andrzej Stopczyński

Mgr Dominik Masełbas, Polityka zagraniczna Państwa Katar względem państw Rogu Afryki

Mgr Marek Pardyak, WAT, Wzrost ekstremizmu w Egipcie – źródła, przyczyny oraz perspektywy na przyszłość

Patryk Kurc, UŁ, Działalność diaspory ujgurskiej na przykładzie Światowego Kongresu Ujgurów

16.15-16.30 przerwa kawowa

16.30-17.30 warsztat poświęcony Palestynie

17.30 zamknięcie konferencji

XX Dni Arabskie. Świat islamu – dylematy kultury i polityki

Dr Filip A. Jakubowski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

W poszukiwaniu książek. Kilka opowieści o perypetiach studiów orientalnych w Europie i Polsce

Humanistyka bez książek? W czasach „po piśmie”, jak to ujął Jacek Dukaj, świat czekają ogromne zmiany. Czytelnictwo zmienia się na naszych oczach, niektórzy wieszczą koniec książki pisanej. Tymczasem jeszcze nie tak dawno książki i biblioteki stanowiły warunek niezbędny do funkcjonowania nauki, w tym także orientalistyki.

Niniejsze wystąpienie ma na celu przedstawienie kilku epizodów z dziejów studiów orientalnych, dla których wspólnym mianownikiem jest pogoń za książkami. Pierwszy z nich to historia ich gromadzenia i początków – opowieść o tym, jak rękopisy orientalne trafiały do Europy od XVI wieku i jak dzięki nim powstawały ośrodki studiów orientalnych. Za pierwszy przykład posłużą oksfordzka Biblioteka Bodlejańska, zasilona kolekcjami Lauda i Seldena w XVII wieku, drugim zaś będą niemieckie kolekcje z Berlina, Tybingi i Monachium. To między innymi historie rękopisów wysyłanych przez niemieckiego konsula Johanna Wetzsteina z Damaszku, który dorabiał w ten sposób do marnej pensji, a także historie spektakularnych zakupów i kradzieży na przestrzeni XIX wieku.

W ostatnim z omówionych epizodów opisane zostaną powojenne historie kilku kolekcji o charakterze orientalnym w Polsce. Mowa będzie o wyprawie prof. Ananiasza Zajączkowskiego po książki, następnie zaś o losach kilku książek ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.

***

Prof. nadzw. dr hab. Marcin Michalski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu              

Motyw pisma we współczesnej literaturze arabskiej i związane z nim problemy przekładu

Motyw pisma – graficznej reprezentacji języka – występujący w literaturze arabskiej od jej początków jest obecny również w nowszych utworach. Wśród współczesnych pisarzy arabskich nietrudno znaleźć takich, którzy wykorzystują go w sposób nowatorski, wyrażając za jego pomocą treści niekiedy wręcz sprzeczne z tradycją. W ich twórczości pismo, a także związane z nim pojęcia – zarówno uniwersalne, jak „litera” czy „książka”, jak i odnoszące się stricte do pisma arabskiego, na przykład harf, taszkil, nazwy poszczególnych liter – stają się podstawą do tworzenia metafor i porównań służących do wyrażania nowych myśli i przedstawiania świata w nowy sposób. Użycie związanego z tym słownictwa rodzi niekiedy specyficzne problemy w procesie tłumaczenia tych tekstów na inne języki. W wystąpieniu zostanie to zegzemplifikowane przykładami z utworów m.in. Nawal as-Sadawi (Egipt), Iljasa Churiego (Liban) i Samar Jazbek (Syria).

***

Prof. nadzw. dr hab. Przemysław Turek, Uniwersytet Jagielloński

Dante w orientalnej szacie. Specyfika tłumaczeń „Boskiej Komedii” na język arabski       

Referat poświęcony jest tłumaczeniom Boskiej Komedii na język arabski, których podejmowali się tłumacze zarówno chrześcijańscy, jak i muzułmańscy. Poruszona została również kwestia trudności recepcji samego dzieła oraz dostosowania go do odbioru przez muzułmanów. Dotychczasowych tłumaczeń dokonywano zarówno prozą, jak i wierszem – dotąd ukazały się dwa pełne tłumaczenia tekstu Komedii na arabski. Na uwagę zasługuje ponadreligijne potraktowanie postaci ze świata islamu – umieszczonych w Przedpieklu – jako miejscu sprawiedliwych innowierców lub pogan oraz kwestie akceptacji przez tłumaczy tego stanowiska, typowego dla europejskiego średniowiecza. Interesujące jest również podejście autorów przekładów do pieśni XXVIII, czyli kontrowersyjnego dla wyznawców islamu przedstawienia postaci Muhammada i Alego. Dla porównania nieco miejsca poświęcono pierwszemu pełnemu przekładowi Boskiej Komedii na język maltański.

***

Prof. dr hab. Katarzyna Pachniak, Uniwersytet Warszawski         

Szaleni mędrcy – różne oblicza szaleństwa w islamie średniowiecznym

Choroby psychiczne i szaleństwo dotykały ludzkość od zawsze, a definicje szaleństwa zmieniały się w zależności od czasów i kultur. Badanie tego problemu jest trudne, gdyż współczesne kategorie choroby psychicznej nie pokrywają się z dawnymi. Chociaż muzułmańscy lekarze poświęcali chorobom psychicznym wiele miejsca, to jednak ich opisy są dalekie od opisów klinicznych. Ponadto szaleństwo było kategorią kulturową, istniały rozmaite grupy osób określanych jako szaleni (madżanin), którzy – w zależności od interesów państwowych i religijnych – bywali przez społeczeństwo chronieni lub prześladowani, znajdowali się na marginesie lub mogli spokojnie funkcjonować jako osoby chronione.

Skoncentrujemy się na jednej z kategorii osób uznawanych za szalone/chore psychicznie – szalonych mędrcach (ukala madżanin), na podstawie jedynego zachowanego traktatu im poświęconego Kitab ukala al-madżanin An-Najsaburiego (zm. 1016). Pozwoli to przeanalizować, jak w owym klasyfikowano nietypowe zachowania społeczne, sytuując je na granicy choroby psychicznej i histerii religijnej.

***

Prof. nadzw. dr hab. Agata S. Nalborczyk, Uniwersytet Warszawski

Zmiana w zarządzaniu, finansowaniu i utrzymaniu meczetów należących Muzułmańskiego Związku Religijnego: globalizacja, turkizacja, utrata lokalności?  

Tatarzy to tradycyjna mniejszość muzułmańska zamieszkująca terytorium Polski od XVII wieku. W Polsce otrzymali ziemię od króla Jana III Sobieskiego i po osiedleniu się na tym terenie wybudowali pierwsze meczety. Do dziś zachowały się dwa spośród nich – w Kruszynianach (koniec XVIII w.) i Bohonikach (XIX w.)

W latach 70. XX wieku tatarscy muzułmanie wybudowali nowy meczet w Gdańsku. W tym samym czasie domy modlitwy zaczęły funkcjonować w Warszawie, Białymstoku i Suchowoli. Początkowo miejsca te, należące do wspólnot MZR, utrzymywane były jedynie z funduszy wiernych, co oczywiście oznaczało brak pieniędzy na wiele niezbędnych prac. Imamowie wybierani byli przez lokalne społeczności spośród miejscowych Tatarów. Niekiedy ich wykształcenie nie było wystarczające, a wielu z nich pełniło swoją posługę bez jakiegokolwiek wynagrodzenia.

W XXI wieku meczet w Kruszynianach i dom modlitwy w Warszawie uniezależniły się od władz MZR. Ten ostatni zaczął sprowadzać imamów, głównie z Turcji, i pozyskiwać stamtąd środki na utrzymanie oraz remonty miejsc modlitwy. Doprowadziło to do zmian w przywództwie religijnym, zarządzaniu, jak również wyglądzie meczetów i domów modlitwy. W artykule omówione zostaną te zmiany, ich przyczyny i skutki, z towarzyszeniem dokumentacji w postaci materiału fotograficznego.

***

Prof. nadzw. dr hab. Michał Moch, Polska Akademia Nauk

Nowe style i sceny muzyczne w Kairze. Zmiana kulturowa w trudnych czasach

Referat odnosi się do wyników międzynarodowego projektu badawczego realizowanego w ramach programu NCN OPUS 19, prowadzonego pod kierunkiem M. Mocha. Głównym celem tych badań jest zaproponowanie nowych interpretacji bogatej i zróżnicowanej stylistycznie twórczości muzycznej powstającej w Kairze od 2011 roku, czyli od tzw. Rewolucji 25 Stycznia, która doprowadziła do zakończenia wieloletnich rządów Ḥusnīego Mubāraka i gwałtownych zmian na egipskich scenach muzycznych. Stolica Egiptu to prawdziwy muzyczny tygiel, w którym swoje miejsce mają nowoczesna muzyka elektroniczna w stylach mahraganat i electro shaabi, hip-hop, rock, różne reinterpretacje muzycznego kanonu arabskiego, awangardowe poszukiwania, niezwykła ekspresja charyzmatycznych wokalistek i wiele innych fascynujących zjawisk artystycznych. Wybrane spośród nich teksty kultury zostaną omówione zarówno z perspektywy ich wartości estetycznych, jak i znaczącej roli czynników socjopolitycznych i kulturowych, które wpływają na artystki i artystów. Zmagają się oni bowiem z wielką presją ograniczeń ekonomicznych i politycznych, o których autor referatu opowie też na przykładzie własnych obserwacji z badań terenowych w Kairze.

***

Dr Damian Kokoć, Poznańskie Konwersatorium Religioznawcze 

Między optymizmem a pesymizmem – koncepcje relacji między nauką a religią w powieściach Salmana Rushdiego i Nadżiba Mahfuza

Celem wystąpienia będzie prezentacja dwóch różnych koncepcji relacji między nauką a religią, zawartej w powieściach Dwa lata, osiem miesięcy i dwadzieścia osiem nocy Salmana Rushdiego oraz Dzieci naszej dzielnicy Nadżiba Mahfuza. Obie mają charakter alegoryczny i w sposób metaforyczny opisują współczesną rzeczywistość społeczną. Powieść Rushdiego, nawiązująca do Baśni z 1001 nocy, opowiada historię wojny pomiędzy reprezentującymi porządek rozumu potomkami średniowiecznego filozofa Awerroesa a ifrytami, którzy uosabiają irracjonalność i fanatyzm religijny. Mahfuz zaś, nawiązując do Biblii i Koranu, przedstawia historię kilku pokoleń mieszkańców pewnej dzielnicy. Losy postaci znanych z kart świętych ksiąg judaizmu, chrześcijaństwa i islamu stanowią kanwę do opowiedzenia o kolejnych grupach, które starają się uwolnić spod despotycznej władzy i uzyskać wolność.

Z dzieł obu pisarzy wyłaniają się odmienne konkluzje dotyczące relacji porządków rozumu i religii. Wizja Rushdiego jest optymistyczna i wyraźne są w niej echa filozofii pozytywistycznej oraz koncepcji tzw. nowych ateistów – pisarz uważa, że racjonalność i postęp naukowo-techniczny zaowocuje zanikiem postaw fundamentalistycznych oraz zmniejszeniem wpływu wszelkich religii na rzeczywistość. Konstatacje Mahfuza mają bardziej pesymistyczną wymowę. W wizji, jaka wyłania się ze stron jego powieści, rozwój nauki może wprawdzie doprowadzić do „śmierci Boga”, jednak niekoniecznie musi to spowodować poprawę losu grup uciskanych.

***

Prof. nadzw. dr hab. Wojciech Grabowski, Uniwersytet Gdański

Rywalizacja mocarstw oraz zmieniający się układ sił w Zatoce Perskiej    

Od 1980 roku Zatoka Perska stanowiła obszar amerykańskiej strefy wpływów, której strategiczne znaczenie pozwalało Stanom Zjednoczonym realizować w regionie własną politykę zagraniczną. Od początków Arabskiej Wiosny w 2010 roku znaczenie USA w polityce państw arabskich Zatoki Perskiej stopniowo malało. W tym samym czasie wzrastało natomiast znaczenie Chin – kulminacyjnym punktem tego procesu było przywrócenie w 2023 roku stosunków dyplomatycznych między Iranem i Arabią Saudyjską, czemu patronowały władze w Pekinie. Państwa Zatoki Perskiej podpisały także liczne umowy gospodarcze i militarne z Rosją, której znaczenie w regionie również wzrosło po Arabskiej Wiośnie. Stanowiska poszczególnych państw Zatoki Perskiej wobec wojny w Ukrainie w 2022 roku pokazały ich stosunek do USA i Rosji. W przypadku państw arabskich jest to strategia balansowania, w przypadku Iranu – militarnego  i gospodarczego wsparcia Rosji.

Celem referatu jest nakreślenie zmian w polityce państw Zatoki Perskiej wobec USA, Chin i Rosji, które odzwierciedlają przetasowania na arenie międzynarodowej. Ukazane także zostaną przyczyny i konsekwencje tych zmian dla bezpieczeństwa subregionu Zatoki Perskiej.

Tezą postawioną w wystąpieniu będzie przekonanie o końcu dominacji USA w Zatoce Perskiej wobec alternatywy, jaką oferują Chiny i Rosja. Warto przy tej okazji zwrócić uwagę na konsolidację reżimów autorytarnych w kontekście zaangażowania Rosji i USA w wojnę w Ukrainie oraz na wzmocnienie na Bliskim Wschodzie multipolarnego układu, który pozwala poszczególnym państwom na balansowanie między głównymi mocarstwami. Powyższe zmiany w systemie subregionalnym i międzynarodowym zmuszają do postawienia pytania o ich wpływ na bezpieczeństwo w Zatoce Perskiej.

***

Dr Ewa Górska, Uniwersytet Jagielloński

Prawo muzułmańskie, sztuczna inteligencja i walka z ekstremizmem

Prawo muzułmańskie nieustannie ewoluuje i dostosowuje się do nowych wyzwań, a muzułmańskie instytucje prawne adaptują nowe technologie do tego, by odpowiadać na różnego rodzaju zagrożenia. Jednym z przykładów jest wykorzystywanie sztucznej inteligencji (SI) do zwalczania ekstremizmu. Algorytmów używa się m.in. do znajdowania, śledzenia, oznaczania podejrzanych opinii prawnych i odpowiadania na nie. Postulowanym celem jest zwalczanie zarówno radykalizacji w ramach islamu, jak i islamofobii wśród członków innych religii. Dane dla algorytmów zbierane są z różnych źródeł, w tym oficjalnych instytucji wydających fatwy, serwisów informacyjnych oraz stron mediów społecznościowych, na całym świecie i w wielu językach. W prezentacji omówione zostanie wykorzystywanie narzędzi SI w prawie muzułmańskim, informacje z raportów opublikowanych przez instytucje z nich korzystające, a także potencjalne nowe problemy pojawiające się w tym kontekście: sposoby korzystania z SI, kwestie zbierania i przechowywania danych, charakter podmiotów, które decydują o uznaniu określonych treści za „ekstremistyczne”, a także stopień, w jaki wszystkie te czynniki mogą wpływać na rozwój prawa muzułmańskiego.

***

Mgr Łukasz Fraszka, Szkoła Doktorska Nauk Społecznych, Uniwersytet Łódzki

„Dyplomacja imamów” – wykorzystanie programu kształcenia duchownych jako narzędzia polityki zagranicznej Turcji

Na Bałkanach, na obszarze postradzieckim i w Europie Zachodniej, a także w innych regionach, gdzie żyją muzułmańskie mniejszości, Turcja dostrzegła zapotrzebowanie na urzędników religijnych.  Zaczęła zatem kształcić imamów i wysyłać ich za granicę, zapewniła też wsparcie edukacyjne i materialne imamom w innych państwach. Za program kształcenia duchownych odpowiadają szkoły Imam-Hatip, które pierwotnie zastąpiły szkoły zawodowe, aby szkolić imamów zatrudnionych przez rząd po rozwiązaniu medres w Turcji na mocy ustawy o ujednoliceniu edukacji podczas reform Atatürka.

Celem wystąpienia jest przedstawienie, w jaki sposób Turcja wykorzystuje program kształcenia duchownych do budowania swoich wpływów. „Dyplomacja imamów” jako podkategoria „dyplomacji religijnej” jest jednym ze sposobów, w jaki Turcja wykorzystuje dyplomację publiczną do promowania własnego modelu islamu i wpływania na mniejszości muzułmańskie. Dodatkowo, w referacie poruszone zostaną niektóre kontrowersje związane z omawianą polityką.

***

Mgr Jacek Małecki, Uniwersytet Gdański

Dyplomacja trzęsień ziemi a zmiana pozycji międzynarodowej Syrii

W XXI wieku Syria dotknięta została serią kataklizmów zarówno naturalnych, jak i tych wynikających z działalności człowieka. Tylko w ciągu dwóch ostatnich dekad stała się areną najbardziej wieloaspektowego i wielowymiarowego konfliktu zbrojnego, trwającego już dwanaście lat, który zrujnował państwo oraz doprowadził do jego częściowej izolacji na arenie międzynarodowej. W tym samym okresie Syria nawiedzana była przez katastrofy naturalne, takie jak susza z lat 2006-2010, liczne powodzie, epidemie (Covid-19, cholera) czy w końcu niszczycielskie trzęsienie ziemi w lutym 2023 roku.

To ostatnie zjawisko uruchomiło falę wyrazów solidarności oraz pomocy humanitarnej dla Syrii ze strony licznych państw sojuszniczych, ale również tych, które do tej pory uznawane były za nieprzychylne wobec rządów prezydenta Baszszara al-Asada. Równolegle do akcji ratunkowej trwa proces dyplomatyczny, który może oznaczać rehabilitację syryjskiego przywódcy i pełną normalizację stosunków z państwami arabskimi (włącznie z przywróceniem Syrii członkostwa w Lidze Arabskiej) oraz z Turcją. W ośrodkach analitycznych oraz mediach ostatnie wydarzenia opisano jako wynik tzw. dyplomacji trzęsień ziemi (earthquake diplomacy) lub dyplomacji katastrof (disaster diplomacy), charakteryzowanych m.in. jako sytuacja międzynarodowa, w której kataklizm naturalny i chęć przeciwdziałania jego skutkom stwarza możliwości deeskalacji pomiędzy skonfliktowanymi stronami. Czy zatem katastrofa naturalna stworzyła w tym przypadku nową sytuację międzynarodową i tym samym zdolna była do przewartościowania strategii szeregu państw?

Niniejszy referat będzie stanowił analizę procesów politycznych, jakie zaszły pomiędzy Syrią a państwami regionu po trzęsieniu ziemi, próbę określenia, w jaki sposób zmieniła się pozycja międzynarodowa Syrii oraz zbadania roli, jaką wspomniana katastrofa odegrała w tych procesach.

***

Mgr Ernest Hryhorowicz, Uniwersytet Warszawski

Perspektywy zakończenia wojny domowej w Jemenie w kontekście wznowienia stosunków dyplomatycznych Iranu i Arabii Saudyjskiej

W marcu 2023 roku ogłoszono, że Arabia Saudyjska i Iran uzgodniły wznowienie stosunków dyplomatycznych zerwanych siedem lat wcześniej. Chociaż decyzja ta nie oznacza końca rywalizacji pomiędzy tymi państwami, jest świadectwem utrzymywania się trendu w kierunku łagodzenia konfliktów i przyjmowania bardziej kooperatywnej postawy przez rządy państw regionu Zatoki Perskiej.

Jednym z głównych obszarów rywalizacji saudyjsko-irańskiej stała się wojna domowa w Jemenie, która określana jest jako wojna zastępcza. Jednocześnie konflikt ten charakteryzuje się silną dynamiką wewnętrzną, w której jego lokalni uczestnicy nie są w pełni kontrolowani przez aktorów zewnętrznych. Spory co do przyszłości Jemenu istnieją ponadto także w ramach koalicji walczącej z ruchem Al-Husich.

Wystąpienie będzie mieć na celu przybliżenie zaangażowania państw regionu Zatoki Perskiej w konflikt jemeński i ich wpływ na jego przebieg. Podjęta zostanie próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób zbliżenie saudyjsko-irańskie – i szerzej, tendencje widoczne w relacjach międzynarodowych w regionie – mogą wpłynąć na przebieg wojny domowej i czy stwarzają szansę na jej zakończenie.

***

Lic. Bartosz Kurowski, Uniwersytet Łódzki

Promocja Polski na EXPO 2020 w Dubaju

Celem referatu jest przedstawienie działalności Polski na Targach Światowych 2020 w Dubaju, które odbywały się od 1 października 2021 do 31 marca 2022 roku. Pierwotnie głównym założeniem Targów Światowych było prezentowanie dorobku kulturowego i naukowego państw z całego świata. Współcześnie jest to także tworzenie dialogu na rzecz poszukiwania rozwiązań problemów globalnych.

Po raz pierwszy od początku organizacji Wystaw Światowych w 1851 roku gospodarzem tak dużego wydarzenia zostało państwo bliskowschodnie. W związku z powyższym można uznać to za sukces oraz przełom, który świadczy o chęci otwarcia się na świat i gotowości do zawierania nowych form współpracy ze strony świata arabskiego. Pół roku obecności Polski w ZEA, wśród 192 oficjalnych wystawców, stało się idealną okazją do zaprezentowania naszego państwa w wymiarze społeczno-kulturalnym, a przede wszystkim innowacyjnym i biznesowym, na arenie międzynarodowej. W referacie szczególny nacisk zostanie położony na opisanie działalności Polskiego Pawilonu, przedstawienie założeń i priorytetów, a także osiągnięć Polski podczas EXPO 2020 w Dubaju.

***

Mgr Marcin Mieteń

Wojna w Ukrainie w mediach kontrolowanych przez Hezbollah

Hezbollah, szyicka partia polityczna założona na początku lat 80. XX wieku, to jeden z głównych aktorów na scenie politycznej Libanu. Przez ponad 40 lat istnienia jej przywódcom udało się stworzyć medialne imperium, które odgrywa znaczącą rolę propagandową nie tylko w samym Libanie, ale na całym Bliskim Wschodzie.

Celem wystąpienia będzie analiza sposobu, w jaki media kontrolowane przez Hezbollah ukazują wojnę w Ukrainie. Przedstawione zostaną wybrane wiadomości z telewizji Al-Manar, radia Al-Nour i portalu informacyjnego Al-Ahed, jak również z prowadzonych przez nie profili w mediach społecznościowych. Szczególny nacisk zostanie położony na sposób przedstawiania USA, Rosji oraz Iranu, który finansuje Hezbollah i przekazuje Rosji broń wykorzystywaną potem do walk na froncie i do bombardowania ukraińskich miast. Omówiony zostanie również sposób, w jaki powyższe media przedstawiają Polskę w kontekście wojny w Ukrainie.

***

Mgr Zuzanna Nabulssi-Masełbas, Uniwersytet Warszawski

Separatyzm językowy w krajach arabskich: Egipt, Maroko i Liban

W świecie arabskim najważniejszym czynnikiem kształtującym sytuację językową jest dyglosja, czyli komplementarna dystrybucja dwóch odmian jednego języka używanych w różnych sferach życia. Pierwsza z nich – standardowa arabszczyzna – ma status odmiany prestiżowej.  Druga odmiana, czyli lokalny dialekt, pozostaje językiem życia codziennego zasadniczo nieużywanym w piśmie. Standardowy język arabski jest wspólnym językiem urzędowym wszystkich członków Ligi Państw Arabskich.

W tej sytuacji separatyzm językowy oznacza dążenie do uznania lokalnego dialektu za język odrębny od arabskiego i nadanie mu statusu języka urzędowego. Postulaty takie są szczególnie atrakcyjne dla zamieszkujących świat arabski mniejszości etnicznych i religijnych.

Pierwszym celem wystąpienia jest prześledzenie – w świetle czynników politycznych i społecznych – genezy ruchów dążących do separatyzmu językowego w Egipcie, Libanie i Maroku. Drugi cel to analiza postulatów poszczególnych separatyzmów, która pozwoli ukazać podobieństwa i różnice między nimi. Posłużą do niej przede wszystkim teksty kreowane przez społeczności internetowe skupione wokół trzech wersji językowych Wikipedii – Maṣrī, Šāmī i Dāriǧa, które mają realny potencjał kształtowania zwyczajów językowych na arenie lokalnej, ogólnoarabskiej i światowej.

***

Lic. Paulina Andruszkiewicz, Uniwersytet Łódzki

Progresywne interpretacje Koranu – feminizm islamski

Choć święta księga muzułmanów liczy sobie już ponad tysiąc lat, wciąż jest głównym źródłem prawa muzułmańskiego. Reguluje kwestie ekonomiczne, rodzinne i polityczne. Od czasu powstania Koran poddawany jest również rozmaitym interpretacjom, na podstawie których tworzone są zasady prawne. Daje to muzułmanom bardzo dużą swobodę w wyborze tego, jaką drogą interpretacyjną, a co za tym idzie prawem, chcą się kierować.

Obecnie świat islamu przechodzi wiele przemian. Powstają nowe ruchy społeczne, często w różny sposób oparte na religii. Jednym z takich ruchów jest feminizm islamski. W niniejszym referacie chciałabym przedstawić źródła feminizmu islamskiego oraz jego związki z tradycją interpretowania Koranu. Zaprezentuję również największe szkoły prawne funkcjonujące w obrębie islamu sunnickiego oraz zakres, w jakim postulaty feminizmu islamskiego dostarczają materiału do tworzenia nowej wykładni prawa. W wystąpieniu odwoływać się będę zarówno do postaci współczesnych, takich jak np. Fatima Mernissi, jak i historycznych, jak Abu Hanifa. Posługiwać się będę metodą historyczną i porównawczą.

***

Lic. Karolina Góras, Uniwersytet Warszawski

Kobiecy głos Libanu – postać Rémie Akl

Piosenkarka, artystka wizualna, poetka i aktorka Rémie Akl jest postacią, którą warto obserwować. Niezależnie od używanego medium, przedstawia dowcipny i stanowczy bunt przeciwko wszelkim formom niesprawiedliwości. Patriarchalna mentalność, skorumpowane systemy i media społecznościowe to tematy, którymi zajmowała się do tej pory.  Rémie wytrwale walczy o prawa kobiet w Libanie. Współpracuje z jedną z najważniejszych libańskich organizacji pozarządowych zajmującą się prawami kobiet – ABAAD. Wraz z jej członkami stworzyła film zwracający uwagę na pewien rodzaj molestowania seksualnego kobiet, w którego przypadku mężczyźni nazywają kobiety baklawą. Dzięki tej współpracy trafiła na pierwsze strony gazet w grudniu 2020 roku i zwróciła

na siebie uwagę światowej publiczności. W kraju jednak zasłynęła już w 2019 roku, kiedy to w szczycie libańskiej rewolucji październikowej opublikowała serię pięciu filmów – te uczyniły ją ważną postacią wśród buntowniczej młodzieży w Libanie. W swojej pracy zamierzam przedstawić zakres działalności społecznej Rémie Akl, jak również wskazać specyficzne symbole, którymi posługuje się w swoich pracach.

***

Prof. dr hab. Arkadiusz   Żukowski, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie                           

Islam w Południowej Afryce: społeczność muzułmańska, jej pochodzenie i demografia

W wystąpieniu przeanalizowana zostanie geneza islamu, jego ewolucja oraz teraźniejszość w Południowej Afryce, a także jego rola w sferze religijnej, społecznej, kulturalnej i politycznej.

We współczesnej Republice Południowej Afryki religia odgrywa bardzo ważną rolę. Chrześcijaństwo jest nadal religią dominującą (około 75-80%), ale islam jest uważany za religię rozwijającą się najszybciej i najintensywniej. Początki tamtejszej społeczności muzułmańskiej sięgają połowy XVII wieku i zbiegają się w czasie z pojawieniem się na tych terenach ich białych mieszkańców, a związane są z działalnością muzułmańskich niewolników i przywódców religijnych deportowanych z Batawii na Przylądek. Tworzyli oni społeczność zwaną Cape Malays, czy Cape Coloureds. Inna grupa muzułmanów rekrutowała się głównie z potomków imigrantów z kontynentu subindyjskiego, nazywanych „pasażerami” i „kontraktowymi”. Najnowsza grupa wywodzi się z legalnych i nielegalnych imigrantów muzułmańskich z Afryki i Azji Południowej, którzy przybyli do RPA po zniesieniu apartheidu w 1994 roku. Liczba muzułmanów w RPA wzrasta nie tylko ze względu na wysoki przyrost naturalny w populacji mieszkających tam muzułmanów, ale także z powodu konwersji na islam, dokonywanych przez przedstawicieli wszystkich grup rasowych i etnicznych w RPA, wśród których szczególnie liczni są Afrykanie.

***

Mgr Dominik Masełbas

Polityka zagraniczna Państwa Katar względem państw Rogu Afryki

W ciągu ostatnich lat Państwo Katar prowadzi dość aktywne działania dyplomatyczne, mające na celu zwiększenie jego pozycji na arenie międzynarodowej. Intensyfikacja tego procesu miała miejsce w czasie tzw. blokady Kataru ze strony Arabii Saudyjskiej i jej sojuszników w latach 2017-2021.

Katar, poprzez angażowanie się jako mediator w różnych konfliktach regionalnych oraz za pomocą wsparcia finansowego udzielanego zagranicznym projektom gospodarczym stara się poszerzyć katalog swoich sojuszników i państw, na które ma realny wpływ.

Celem wystąpienia jest przedstawienie analizy działań katarskiej dyplomacji oraz stosunków polityczno-gospodarczych pomiędzy Katarem a państwami Rogu Afryki – Dżibuti, Erytreą, Etiopią i Somalią.

***

Mgr Marek Pardyak, Wojskowa Akademia Techniczna

Wzrost ekstremizmu w Egipcie – źródła przyczyny oraz perspektywy na przyszłość

Egipt jako najliczniejsze arabskie państwo regionu MENA doświadcza w ostatnich latach gwałtownych zmian w wielu obszarach: społecznym, politycznym, religijnym czy technologicznym. Katalizatorami transformacji są zarówno wydarzenia międzynarodowe (szczególnie wycofanie się Stanów Zjednoczonych z Afganistanu oraz eskalacja wojny w Ukrainie), jak i procesy wewnętrzne, do których zaliczyć można zwłaszcza starania o konsolidację władzy przez prezydenta Abd al-Fattaha as-Sisiego. Kompilacja tych okoliczności sprawia, że państwo będące jednym z filarów stabilności w Afryce Północnej podąża w kierunku fundamentalizmu religijnego oraz – znanych z przeszłości – brutalnych form jego manifestowania. Niniejsze wystąpienie poświęcone zostanie historycznej ewolucji egipskiego ekstremizmu i bieżącym przyczynom, które sprawiają, że staje się on ponownie realnym problemem społecznym. Omówione zostaną m.in. takie zagadnienia, jak systemowe przyczyny wzrostu radykalizacji, trwająca konfrontacja władzy świeckiej z duchowną, rozprzestrzenianie się szkodliwych teorii spiskowych oraz brak strategicznej wizji prezydenta As-Sisiego dotyczącej kształtowania nowoczesnej tożsamości narodowej Egipcjan.  Głównymi źródłami, na jakich oparto się w celu zgromadzenia danych, były raporty międzynarodowych organizacji prowadzących działalność w regionie MENA, analiza lokalnych mediów oraz liczne wywiady przeprowadzone z przedstawicielami różnych grup społecznych Egiptu.

***

Patryk Kurc, Studencko-Doktoranckie Koło Naukowe Al-Maszrik, Uniwersytet Łódzki      

Działalność diaspory ujgurskiej na przykładzie Światowego Kongresu Ujgurów   

Jak wynika z raportu Komisji Praw Człowieka ONZ z sierpnia 2022 roku, Chiny mogły dopuścić się zbrodni przeciwko ludzkości prowadząc dyskryminacyjną politykę asymilacyjną wobec Ujgurów, muzułmańskiej mniejszości etnicznej rdzennej dla Xinjiangu. Znaczącą rolę w informowaniu społeczności międzynarodowej o łamaniu praw człowieka w Xinjiangu odegrały organizacje diaspory ujgurskiej.

W niniejszym referacie przedstawię działania podejmowane przez działające w Europie i USA ujgurskie organizacje pozarządowe (głównie Światowy Kongres Ujgurów, WUC) oraz wyzwania, z jakimi się mierzą. Podstawę badań stanowi przeprowadzony przeze mnie wywiad z Dolkunem Isą, przewodniczącym WUC, oraz spotkania z Rushan Abbas (Campaign for Uyghurs) i Abdulhakimem Idrisem (Center for Uyghur Studies).

Opracowała dr Ewa Linek

Księga abstraktów w PDF: t3://file?uid=70107

Sprawozdanie z XX Dni Arabskich

W dniach 11-12 maja 2023 roku na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego odbyły się jubileuszowe XX Dni Arabskie w Łodzi. Konferencja nosząca podtytuł „Świat islamu – dylematy kultury i polityki” zgromadziła 20 uczonych – zarówno doświadczonych naukowców, reprezentujących najważniejsze ośrodki orientalistyczne oraz politologiczne w Polsce (Warszawa, Kraków, Łódź, Poznań, Gdańsk, Olsztyn), jak i młodych adeptów nauki, głównie doktoratów. Po trzech latach zdalnych edycji wymuszonych pandemią Covid-19 wszyscy uczestnicy z zadowoleniem przyjęli informację o tym, że będą mogli się spotkać osobiście.

W czwartek 11 maja obrady otworzył Dziekan WSMiP, prof. Ryszard Machnikowski, który z uznaniem wypowiedział się o organizatorach i prelegentach. Kierownik Katedry Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki, prof. Marek M. Dziekan, rozpoczął od podziękowań dla kierownik konferencji prof. Marty Woźniak-Bobińskiej oraz sekretarz mgr Justyny Gumulak, jak również mgr Natalii Zajączkowskiej, dr Ewy Linek i całego Koła Naukowego Al-Maszrik pod przewodnictwem p. Julii Biniek. Następnie prof. Dziekan gorąco powitał zgromadzonych gości, przedstawiając wszystkich kierowników jednostek i płynnie przechodząc do moderacji pierwszego panelu pt. „Studia orientalne – wokół słowa”.

Pierwszy referat wygłosił dr Filip Jakubowski z UAM, który zabrał słuchaczy w fascynującą podróż po bibliotekach Europy i Polski tropem zaginionych orientalistycznych książek. Prof. Marcin Michalski, również z UAM, poddał analizie motyw pisma we współczesnej literaturze arabskiej – będąc wybitnym tłumaczem m.in. z języka arabskiego na polski wskazywał na liczne problemy przekładu. Panel zamknął pełnym pasji wystąpieniem prof. Przemysław Turek z UJ, który opowiedział o specyfice tłumaczeń „Boskiej Komedii” Dantego na język arabski – ze względu na treści nieprzychylne Prorkowi Muhammadowi tłumacze czasem decydowali się na pominięcie całych fragmentów.

Drugi panel, poświęcony religii i kulturze, poprowadziła prof. Marta Woźniak-Bobińska. Panel obejmował trzy referaty. Prof. Katarzyna Pachniak z UW nakreśliła sytuację osób uznawanych za szalone/chore psychicznie w islamie średniowiecznym bazując na jedynym zachowanym traktacie im poświęconym „Kitab ukala al-madżanin” An-Najsaburiego. Prof. Agata S. Nalborczyk, w swoim niezwykle bogato ilustrowanym wykładzie, pokazała, jak zmieniało się zarządzanie, finansowanie oraz utrzymanie meczetów należących Muzułmańskiego Związku Religijnego w Polsce – konkluzja była taka, że w ostatnich latach bardzo silna jest turkizacja tychże. Z kolei prof. Michał Moch z PAN przedstawił wyniki swoich ostatnich badań w ramach OPUS poświęconych nowym stylom i scenom muzycznym w Kairze. Stolica Egiptu to prawdziwy muzyczny tygiel, w którym usłyszeć można m.in. nowoczesną muzykę elektroniczną (w stylach mahraganat i electro shaabi), hip-hop, rock oraz różne reinterpretacje muzycznego kanonu arabskiego.

Po przerwie obiadowej w ramach panelu „Rozwój i zmiana w świecie islamu” moderowanego przez prof. Izabelę Kończak wystąpiło dwóch mówców. Dr Damian Kokoć, reprezentujący Poznańskie Konwersatorium Religijne, ukazał dwie różne koncepcje relacji między nauką a religią, zawarte w alegorycznych powieściach: optymistycznej „Dwa lata, osiem miesięcy i dwadzieścia osiem nocy” Salmana Rushdiego oraz pesymistycznej „Dzieci naszej dzielnicy” Nadżiba Mahfuza. Część naukową zamknął politologiczny referat prof. Wojciecha Grabowskiego z UG, który dotyczył rywalizacji mocarstw oraz zmieniającego się układu sił w Zatoce Perskiej, zwłaszcza rosnącej roli Chin.

Przewidziano część artystyczną – wystawę ceramiki orientalnej Joanny Rajch oraz fotografii Marii Szulc pt. „Moja tunezyjska rodzina”. Obie wystawy można było podziwiać w Sali Rady WSMiP. Biogramy obu artystek przybliżyła prof. Marta Woźniak-Bobińska, zaś każda z autorek sama opowiedziała o swoich inspiracjach i dziełach.

W drugim dniu konferencji, 12 maja 2023, zaplanowano trzy panele, keynote speech oraz warsztat. Panele moderowali kolejno członkowie KBWiPA: dr Krzysztof Zdulski, dr Ewa Linek oraz dr Andrzej Stopczyński.

Panel czwarty poświęcony był dyplomacji. O dyplomacji imamów, czyli kształceniu duchownych jako narzędziu polityki zagranicznej Turcji, opowiedział mgr Łukasz Fraszka, doktorant w KBWiPA. Dyplomację trzęsień ziemi w kontekście pozycji międzynarodowej Syrii analizował mgr Jacek Małecki z UG. Natomiast perspektywom zakończenia wojny domowej w Jemenie w obliczu wznowienia stosunków dyplomatycznych Iranu i Arabii Saudyjskiej, które konflikt ten traktują jako wojnę zastępczą, przyjrzał się mgr Ernest Hryhorowicz z UW. Panel zamknął referat lic. Bartosz Kurowski z UŁ przybliżający słuchaczom wyjątkowo udaną promocję Polski na wystawie światowej EXPO w Dubaju. Panelista miał okazję osobiście pracować w polskim pawilonie, który otrzymał prestiżowe nagrody zarówno za wygląd zewnętrzny, jak i organizację wnętrza.

W panelu piątym, zatytułowanym „Język i media”, wystąpiło trzech arabistów i jedna politolożka. Mgr Marcin Mieteń zreferował sposób, w jaki wojna w Ukrainie przedstawiana jest w mediach kontrolowanych przez Hezbollah, generalnie mocno forsujących rosyjską narrację. Mgr Zuzanna Nabulssi-Masełbas z UW mówiła o trzech separatyzmach językowych w krajach arabskich – w Egipcie, Maroku oraz Libanie powstały nawet Wikipedie zapisane w dialektach masri, szami i daridża. Lic. Karolina Góras, również z UW, skupiła się w swoim przeplatanym teledyskami wystąpieniu na Remie Akl z Libanu. Naturalnym wstępem do opowieści o tej zachęcającej do buntu artystce i performerce był referat lic. Pauliny Andruszkiewicz z UŁ, która przypominała o progresywnych interpretacjach Koranu przez feministki muzułmańskie.

Po przerwie obiadowej miał miejsce keynote speech. Prof. Marta Woźniak-Bobińska przedstawiła zebranym prof. Arkadiusza Żukowskiego z UWM, który wygłosił prelekcję poświęconą islamowi w Południowej Afryce, pochodzeniu miejscowych muzułmanów oraz ich demografii. Referat obalał różne stereotypy i kreślił wizję złożonej rzeczywistości, w której muzułmanie w RPA relatywnie niedawno zaczęli mocniej akcentować swoją odrębną tożsamość.

Szósty panel miał tytuł „Polityka”. Mgr Dominik Masełbas przybliżył aktywne działania Kataru względem państw Rogu Afryki – Dżibuti, Erytrei, Etiopii i Somalii – mające za zadanie zwiększenie jego pozycji na arenie międzynarodowej. Mgr Marek Pardyak z WAT przekonująco opowiedział o wzroście ekstremizmu w Egipcie, na który złożyło się kilka przyczyn, m.in. trwająca konfrontacja władzy świeckiej z duchowną, rozprzestrzenianie się szkodliwych teorii spiskowych oraz brak strategicznej wizji prezydenta As-Sisiego dotyczącej kształtowania nowoczesnej tożsamości narodowej Egipcjan. Ostatnie wystąpienie w tym panelu poświęcone było działalności diaspory ujgurskiej. Patryk Kurc z UŁ opisał ją na przykładzie Światowego Kongresu Ujgurów (WUC), zaś swój referat oparł na wywiadzie z przewodniczącym WUC, Dolkunem Isą.

Na koniec konferencji przewidziano warsztat poświęcony Palestynie. Poprowadzili go z ramienia Edukacyjnej Sieci na Rzecz Praw Człowieka w Palestynie i Izraelu (FFIPP) Jan Manista z UŁ oraz mgr Aleksandra Jucha z UJ. Otwarta formuła przypadła do gustu licznym uczestnikom, którzy chętnie odpowiadali na pytania organizatorów i żywo dyskutowali poruszane przez nich kwestie.

Konferencję uroczyście zamknął prof. Marek Dziekan, który zapowiedział kolejne edycje wydarzenia.